Łagodna hybryda (mild hybrid)
Łagodna hybryda ma nieco bardziej skomplikowaną konstrukcję, ale nadal silnik elektryczny nie może napędzać samochodu w sposób samodzielny. Pełni on jedynie rolę pomocnika jednostki spalinowej, zaś jego zadaniem jest przede wszystkim odzyskiwanie energii podczas hamowania oraz wspomaganie silnika spalinowego podczas rozpędzania auta.
Pełna hybryda (full hybrid)
To najbardziej zaawansowane rozwiązanie, w którym silnik elektryczny pełni wiele ról. Może zarówno napędzać samochód, jak również wspomagać silnik spalinowy oraz odzyskiwać energię podczas hamowania.
Napędy hybrydowe różnią się między sobą również pod względem sposobu połączenia ze sobą silnika spalinowego oraz elektrycznego. Mowa o hybrydach szeregowych, równoległych oraz mieszanych.
Hybryda szeregowa
W hybrydzie szeregowej znajdziemy silnik spalinowy, ale nie jest on w żaden sposób połączony z kołami napędowymi. Jego rolą jest napędzanie generatora prądu elektrycznego – jest to tzw. range extender. Wytworzony w ten sposób prąd wykorzystywany jest przez silnik elektryczny, który odpowiada za napędzanie samochodu. W wielkim skrócie, silnik spalinowy wytwarza prąd, który kierowany jest do silnika elektrycznego napędzającego koła.
Zobacz także: Dacia Sandero 1.0 SCe. Budżetowe auto z oszczędnym silnikiem
[polecane]22831407,22831425,22831429;1[/polecane]
Tego typu układ napędowy do działania wymaga dwóch jednostek elektrycznych, z których jedna pełni rolę generatora prądu, druga zaś źródła napędu. Ze względu na fakt, że silnik spalinowy nie jest połączony mechanicznie z kołami, może pracować w optymalnych warunkach tj. w odpowiednim zakresie obrotów oraz niewielkim obciążeniem. Sprawia to, że zużycie paliwa oraz jednostki spalinowej jest niewielkie.
Podczas jazdy, gdy akumulatory zasilające silnik elektryczny są naładowane, silnik spalinowy jest wyłączony. Gdy zgromadzone zasoby prądu wyczerpują się, jednostka spalinowa uruchamia się i napędza generator prądotwórczy, zasilający jednostkę elektryczną. Takie rozwiązanie sprawia, że możemy kontynuować jazdę bez konieczności ładowania akumulatorów z gniazdka, choć z drugiej strony, nic nie stoi na przeszkodzie, aby po dojechaniu do celu skorzystać z kabla zasilającego i naładować akumulatory korzystając z sieci elektrycznej.
Zalety:
- Możliwość jazdy w trybie elektrycznym bez użycia silnika spalinowego (cisza, ekologia itp.).
Wady:
- Wysokie koszty budowy.
- Spore wymiary i masa napędu.
[page_break]
Hybryda równoległa
W hybrydzie równoległej główną rolę napędową odgrywa jednostka spalinowa, natomiast silnik elektryczny pełni funkcję wspomagającą. Co więcej, hybrydy równoległe dzielą się na napędy o jednym lub dwóch sprzęgłach, jak również napędy o rozdzielonych osiach. W przypadku tego pierwszego, jednosprzęgłowego rozwiązania, jednostka elektryczna jest na stałe połączona z silnikiem spalinowym, co z kolei wyklucza możliwość niezależnej pracy obu jednostek. Co prawda jest tryb jazdy wyłącznie na silniku elektrycznym, ale tylko przy niewielkiej prędkości np. podczas ruszania lub jazdy w korku.
Rozwiązanie dwusprzęgłowe ma więcej zalet, bowiem jednostka spalinowa nie jest połączona na stałe z jednostką elektryczną – niezależną pracę umożliwia zastosowane pomiędzy jednostkami sprzęgło. W praktyce oznacza to, że w przeciwieństwie do rozwiązania jednoprzęsłowego, w którym jazda w trybie elektrycznym wprawia w ruch wał korbowy, w układach dwusprzęgłowych można bez przeszkód korzystać tylko z silnika elektrycznego nawet przy wyższych prędkościach. Mimo to są pewne ograniczenia, bowiem podczas samodzielnego napędzania samochodu, silnik elektryczny nie może pracować z pełną mocą. Część tej mocy musi pozostawać w „rezerwie” na wypadek konieczności uruchomienia silnika spalinowego.
Fot. Toyota
Oprócz tego rozwiązanie dwusprzęgłowe o wiele lepiej radzi sobie z odzyskiwaniem energii podczas hamowania. O ile w przypadku napędu hybrydowego jednosprzęgłowego część energii była pochłaniana przez silnik, tak w przypadku wersji dwusprzęgłowej, podczas odzyskiwania energii w czasie hamowania, silnik elektryczny i spalinowy jest rozłączany, dzięki czemu cała energia wytworzona w czasie wytracania prędkości jest przekazywana na ładowanie akumulatora.
Napęd hybrydowy o rozdzielonych osiach charakteryzuje się tym, że jednostka spalinowa i elektryczna nie są ze sobą w żaden sposób połączone. Silnik spalinowy może napędzać koła osi przedniej, natomiast koła tylne mogą być napędzane silnikiem elektrycznym (lub odwrotnie). Jeśli obie jednostki napędowe są aktywne równocześnie, mamy do dyspozycji napęd na cztery koła z możliwością rozdzielania mocy w różnych proporcjach. Rzecz jasna podczas hamowania silnik elektryczny może odzyskiwać energię, choć z drugiej strony jest pewne ograniczenie – na postoju silnik elektryczny nie może pełnić roli rozrusznika i alternatora. W związku z tym konieczne jest zastosowanie oddzielnego elementu pełniącego rolę rozrusznika silnika spalinowego. Kolejną pozytywną cechą powyższego rozwiązania jest fakt, że jednostka elektryczna może pracować z dużą prędkością obrotową.
Reasumując, hybrydy równoległe, szczególnie dwusprzęgłowe oraz o rozdzielonych osiach, charakteryzują się dużą sprawnością oraz możliwością zachowania napędu konwencjonalnego w szerokim zakresie pracy. Poza tym taki układ zajmuje stosunkowo niewiele miejsca, jest niedrogi w produkcji, a to przekłada się na ostateczny koszt zakupu.
Zalety:
- Duże możliwości odzyskiwania energii podczas hamowania (tyczy się hybryd dwusprzęgłowych i o rozdzielonych osiach).
- Stosunkowo niedrogie koszty produkcji i zakupu.
- Niewielkie wymiary i prostota konstrukcji.
Wady:
- Konieczność stosowania oddzielnego alternatora i rozrusznika.
Hybryda mieszana
Hybryda mieszana to połączenie napędu szeregowego z równoległym. W tym przypadku jednostka spalinowa wspomagana jest przez dwa silniki elektryczne. Moc silnika spalinowego rozdzielana jest za pomocą przekładni planetarnej na moc elektryczną oraz mechaniczną z możliwością przenoszenia bezpośrednio na koła napędowe.
W zależności od potrzeb, jedna z jednostek elektrycznych napędza auto, wspomaga silnik spalinowy bądź odzyskuje energię w czasie hamowania, natomiast druga może wspomagać pierwszy silnik elektryczny lub ładować akumulatory, pełni także rolę rozrusznika, który odpowiada za uruchamianie jednostki spalinowej. Przekładnia planetarna z kolei zastępuje konwencjonalną skrzynię biegów, choć specyficzny sposób jej pracy nie każdemu kierowcy przypadnie do gustu.
Zalety:
- Wyższa sprawność w porównaniu do hybryd szeregowych.
- Niezła oszczędność paliwa w ruchu miejskim.
- Wiele trybów jazdy do wyboru.
Wady:
- Działanie przekładni planetarnej.
Najpopularniejsze oraz najdroższe auta hybrydowe w Polsce
Fot. Toyota
Jedną z najpopularniejszych i jednocześnie najtańszych hybryd na naszym rynku jest Toyota Yaris Hybrid. Za takie auto w odmianie Active trzeba zapłacić 66 900 złotych. Układ oparty na 1.5 litrowym silniku benzynowym generuje 100 KM, co w miejskim ruchu w zupełności wystarczy. Jeśli ktoś potrzebuje nieco więcej przestrzeni, za 86 400 złotych dostanie model Auris w tym samym wariancie wyposażenia. W tym przypadku zastosowano układ bazujący na silniku benzynowym 1.8 generujący moc 136 KM. Ciekawą alternatywą jest Kia Niro w wersji wyposażenia M, która posiada napęd hybrydowy oparty na silniku benzynowym 1.6 GDI o mocy 141 KM. Wspomniana we wstępie Toyota Prius w najnowszej wersji Plug-in Hybrid to koszt co najmniej 155 900 złotych.
Kontrastem dla popularnych propozycji są takie modele, jak Porsche Panamera czy też Land Rover Range Rover. Najdroższe jest Porsche Panamera S E-Hybrid w wersji Executive – ponad 968 tysięcy złotych – wyposażone w napęd hybrydowy bazujący na jednostce benzynowej 4.0 o mocy 680 KM. Za ponad 910 tysięcy złotych jest model Land Rover Range Rover SVAutobiography AWD z układem hybrydowym o mocy 404 KM.
Kiedy na przełomie wieków pojawiły się w sprzedaży auta z silnikiem elektrycznym wszyscy zastanawiali się kiedy statystyczny Kowalski będzie mógł sobie pozwolić na takie auto. Wydaje się, że ten czas nadchodzi szybciej niż wtedy przewidywano. Dzieje się tak, dlatego że od kilku lat jesteśmy świadkami przełomu technologicznego w przemyśle samochodowym. Na rynek weszły zaawansowane technologicznie i bardzo sprawne samochody hybrydowe. Oferta rynkowa tego typu aut jest bardzo ciekawa. Nic więc dziwnego nie ma w tym, że udział tych aut w rynku rośnie.
Schemat umiejscowienia baterii w Toyocie Prius Schemat umiejscowienia baterii w Toyocie Prius
Co to jest napęd hybrydowy w samochodzie?
Hybrydą określamy napęd auta będący połączeniem dwóch silników: benzynowego i elektrycznego. Pierwszym autem hybrydowym na świecie produkowanym na skalę masową była Toyota Prius, która zadebiutowała w 1997 roku. Od tego czasu można mówić już o kilku generacjach tego rodzaju napędu oraz o różnym stopniu zaawansowania napędu hybrydowego w autach.
Najprościej rzecz ujmując, obecnie wprowadza się podział na mikrohybrydy, łagodne hybrydy i pełne hybrydy. Możemy mówić też o hybrydach szeregowych, równoległych oraz mieszanych. Nazwa charakteryzuje sposób współpracy silnika elektrycznego i spalinowego.
W klasycznym samochodzie auto napędza silnik spalinowy poprzez skrzynię biegów. By uruchomić silnik potrzebny jest rozrusznik czerpiący prąd rozruchowy z akumulatora. W czasie pracy silnika prąd dla wszystkich urządzeń oraz do ładowania akumulatora dostarcza alternator.
W najprostszym systemie hybrydowym źródłem energii pozostaje silnik spalinowy. Alternator i rozrusznik zastępuje tu system silników generatorów prądu, inwertery prądowe oraz systemy akumulatorów. Skrzynię biegów zastępuje przekładnia planetarna, łącząca silnik spalinowy, silniki elektryczne i układ przeniesienia napędu na koła. Przekładnia planetarna rozdziela moc, steruje pracą silnika spalinowego i silników-generatorów.
Uproszczony schemat napędu hybrydowego
Mikrohybrydy - napędy typu micro hybrid?
Pierwszy hybrydowy samochód o napędzie spalinowo-elektrycznym zaprezentował w 1900 roku Ferdynand Porsche na Wystawie Światowej w Paryżu. Od tego czasu przebyliśmy długą drogę. Przedwojenne próby połączenia silników spalinowych i elektrycznych nie cieszyły się popularnością głównie ze względu na ich skomplikowanie. Próby z lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku nie zyskały przychylności nabywców głównie na wysoki koszt aut i słabe osiągi.
Jednak genezą powstania hybryd było i jest ciągłe dążenie do obniżania zużycia paliwa oraz zmniejszania zanieczyszczenia powietrza w wyniku mniejszej emisji szkodliwych gazów z silnika spalinowego. Połączenie silnika spalinowego i elektrycznego oprócz lepszej ekologii daje kierowcy dwa ważne atuty. Silnik elektryczny zapewnia wysoki moment obrotowy już od prędkości 0km/h, a silnik spalinowy daje wysoką moc przy wysokiej prędkości obrotowej.
Pierwszym autem hybrydowym w sprzedaży powszechnej, o czym już wspomnieliśmy, wyżej była Toyota Prius. Dziś określilibyśmy ten samochód jako mikrohybrydę, bowiem w tym aucie dominował silnik spalinowy. Silnik elektryczny nie był wykorzystywany do napędzania samochodu. W pierwszych hybrydach silnik elektryczny pełnił rolę wspomagającą, gdy kierowca chciał uruchomić silnik. Natomiast podczas jazdy silnik elektryczny zamieniał się w generator prądu by odzyskać energię, gdy kierowca zwalniał lub hamował. Odzyskana w ten sposób energia zamieniana była w prąd do ładowania akumulatora. Prius pierwszej generacji zadowalał się około 5 litrami paliwa na 100 kilometrów.
Na początku produkcji technologia hybrydowa nie cieszyła się dużą popularnością. Jednak rosnąca świadomość ekologiczna społeczeństw oraz rosnące ceny paliw zwróciły uwagę konsumentów na pojazd Toyoty. Koncern został liderem produkcji tego typu aut. Wkrótce do prac na hybrydami dołączyli inni producenci. Pierwszy milion hybryd Toyota sprzedała w dziesięć lat. Obecnie szacuje się, że wszystkie koncerny sprzedały już ponad 12 milionów hybryd.
Nowa hybrydowa Toyota Prius - Targi Ekoflota Poznań
Łagodna hybryda - napędy typu mild hybrid
Od 1997 roku hybrydy były ciągle ulepszane. Pojawiły się tzw. łagodne hybrydy. Łagodna hybryda ma nieco bardziej skomplikowaną konstrukcję. Popracowano nad akumulatorami. Stały się one pojemniejsze przy mniejszych wymiarach. Napięcie zasilające wzrosło do ponad 500 V, co umożliwiło użycie mniejszych akumulatorów i mocniejszych silników. Przez to ograniczono dużą wadę hybryd, bo dotąd akumulatory zajmowały dużo miejsca w komorze bagażnika albo pod tylnymi siedzeniami.
Elementy wyposażenia też zmodyfikowano w ten sposób, by zasilał je silnik elektryczny. Mimo wszystko silnik elektryczny nadal nie może napędzać tu samochodu w sposób samodzielny. Pełni on rolę pomocnika jednostki spalinowej, zaś jego zadaniem jest przede wszystkim odzyskiwanie energii podczas hamowania oraz wspomaganie silnika spalinowego podczas rozpędzania auta.
Tego typu auto spala około 4 litrów benzyny na 100 kilometrów. W porównaniu kosztów eksploatacji takie auto wypada lepiej niż auto z silnikiem benzynowym z instalacją gazową czy napędzane silnikiem diesla. Porównując wersje Toyoty Auris zauważono, że koszt pokonania kilometra jest najniższy dla wersji z napędem hybrydowym. [1]
0,59 zł dla silnika 1.6 benz., 0,51 zł dla Auris 1.6 LPG, 0,54 zł dla wersji z silnikiem diesla Auris 1.4 D-4D i tylko 0,50 zł; Auris Hybrid. Udało się też zmniejszyć koszty produkcji, przez co ceny samochodów hybrydowych stały się przystępniejsze.
Nowa hybrydowa Toyota Corolla - Targi Ekoflota w Poznaniu
Także Polacy polubili hybrydy. W ciągu trzech kwartałów 2019 r. kupiliśmy 26 634 hybryd – i zajmujemy 6 miejsce w Europie pod względem ich popularności. W porównaniu z trzema kwartałami 2018 r. sprzedaż hybryd w Polsce wzrosła o 10 tys. W Europie więcej aut z tym napędem sprzedaje się tylko w pięciu krajach: w Niemczech – 136 865 szt, w Wielkiej Brytanii – 116 194 szt., we Włoszech – 78 283 szt., w Hiszpanii – 75 703 szt., we Francji – 75 468 szt. (dane za 3 kwartały 2019 r.). [2]
Oferta samochodów hybrydowych Qarsona
Rok 2020 Qarson rozpoczął od zaprezentowania oferty na 2 samochody hybrydowe w abonamencie. Dobrze wyposażone Suzuki Swift VI 5D Hybrid z silnikiem 1.2 DUALJET 90 KM M/5 PREMIUM PLUS. Ta hybryda pozwala nam się rozpędzić do 180km/h. Suzuki w tym modelu ma zintegrowany system rozrusznika i alternatora. Dzięki temu, podczas szybszego rozpędzania silnik lepiej wchodzi na obroty i mniej pali. Auto jest bardzo zwinne i przez to sprawdza się doskonale w ruchu miejskim. Oferuje małe spalanie.
W Qarsonie auta nie musisz kupować. Możesz skorzystać z bardzo popularnej ostatnio możliwości wynajmu długoterminowego, w rozliczeniu abonamentowym. Płaci się wtedy tylko stały miesięczny czynsz, w przypadku Swifta z napędem hybrydowym płacisz 799 zł brutto i nie musisz o niczym więcej myśleć. Po stronie wynajmującego oprócz opłaty czynszu jest niska opłata wstępna. Można skorzystać z preferencyjnych stawek ubezpieczeń oferowanych przez wynajmujących albo ubezpieczać auto samemu.
Zobacz : Targi Ekoflota w Poznaniu
Pełna hybryda
To obecnie najbardziej zaawansowane technologicznie rozwiązanie. Silnik elektryczny pełni tu wiele ról. Może zarówno napędzać samochód, jak również wspomagać silnik spalinowy oraz odzyskiwać energię podczas hamowania. Silnik elektryczny wykorzystywany tu jest na pełną skalę. Samochody tego typu wyposażone są już w wiele systemów elektrycznych. Przykładowo mamy tu klimatyzację ze sprężarką elektryczną (zamiast napędzanej mechanicznie), czy elektryczne systemy ogrzewania.
Pełne hybrydy wyposażone są w nowoczesne akumulatory jonowo-litowe, które umożliwiają jazdę wyłącznie na silniku elektrycznym na znacznych dystansach. Najczęściej jest to dystans około 50 km. Do tego od 2011 roku wprowadzono możliwość ładowania auta z sieci elektrycznej (hybryda plug-in, zwana także PHEV od plug-in hybrid electric vehicle). To oznacza bardzo tanią eksploatację i brak emisji spalin. Do tego samochody z napędem plug-in hybrid do końca 2020 roku mogą liczyć na zwolnienie z akcyzy.
Samochód hybrydowy plug-in typu ładujemy z gniazdka w garażu, albo w miejscach do tego przystosowanych np. na stacjach. To bardzo wygodne i proste rozwiązanie. Autem tego typu dostępnym w Polsce jest popularna Toyota Prius. Takich aut jest jednak więcej. Niemal każdy koncern dysponuje takim pojazdem w swojej ofercie. Są auta małe, miejskie, SUV-y, a także sportowe. Wymienić tu można przykładowo Mini Countryman Cooper, BMW 225xe, BMW 330e, BMW 530e, Volkswagen Passat GTE, Opel Grandland X, Mercedes klasy C 300 de, Mercedes klasy E 300 e, Kia Niro, Volvo XC40 T5, Volvo XC60 T8, Volvo S60 T8, Land Rover Range Rover Sport, Porsche Cayenne E-Hybrid, czy Porsche Panamera 4 E-Hybrid.
Hybrydowa Toyota C-HR
Hybrydy plug-in mogą pracować w wielu trybach. W trybie automatycznym to elektronika pokładowa decyduje o tym, kiedy i jaki silnik napędza samochód. W trybie EV samochód porusza się wyłącznie przy pomocy napędu elektrycznego, a gdy bateria się wyczerpie, przechodzi w tryb ładowania. Tryb Charge to ładowanie akumulatorów z silnika spalinowego. Tryb Save pozwala na zachowanie określonego poziomu naładowania baterii. Elektronika auta steruje energia tak by poziom naładowania baterii nie spadał.
Co do spalania to w danych katalogowych znajdziemy średnie spalanie podczas pierwszych 100 kilometrów, kiedy bateria jest pełna i część dystansu pokonujemy tylko na energii elektrycznej. Wtedy mowa o spalaniu z zakresu od 2 do 3 litrów na 100 kilometrów.
Sprawdź także ofertę hybrydowego Crossovera w najmie długoterminowym. Nową Toyotę C-HR I Facelift Comfort Hybrid to ze spalaniem około 5 litrów na 100km możesz mieć w abonamencie miesięcznym i kosztem dziennym zaledwie 37 zł. Ma bardzo dobre osiągi i jest bardzo dobrze wyposażona. To uniwersalne auto. Sprawdzi się na mieście i w podróży.
Toyota Prius to najlepiej sprzedający się samochód z napędem hybrydowym na świecie. Globalna sprzedaż przekroczyła 3 miliony egzemplarzy w czerwcu 2013 roku.
Autobus New Flyer DE40LF Metro z napędem hybrydowym
Napęd hybrydowy – połączenie dwóch rodzajów napędu do poruszania jednego urządzenia.
Napęd hybrydowy to najczęściej połączenie silnika spalinowego i elektrycznego. Silniki te mogą pracować na przemian lub jednocześnie, w zależności od potrzeb, np.: w mieście elektryczny, za miastem spalinowy. Silnik elektryczny może być prądnicą i ładować akumulatory lub kondensator w wyniku napędzania silnikiem spalinowym lub w wyniku hamowania silnikiem. W układach takich montowany silnik spalinowy ma moc wystarczającą do jazdy przy optymalnych parametrach pracy przy przewidywanej prędkości podróżnej. Jest to około 1/4 mocy silników obecnie stosowanych. Całość sterowana jest przez układ elektroniczny zapewniający optymalne wykorzystanie energii.
Napędy hybrydowe możemy podzielić na:
szeregowe – silnik spalinowy pracuje cały czas w optymalnym zakresie obrotów napędzając generator prądu. Energia z generatora jest przekazywana do silnika napędowego a nadmiar do akumulatorów. Silnik elektryczny w razie potrzeby może również korzystać z energii zgromadzonej w akumulatorach.
równoległe – silnik spalinowy jest mechanicznie połączony z kołami. Gdy potrzebna jest duża moc, silnik elektryczny i spalinowy mogą pracować równolegle. Podczas hamowania silnik elektryczny jest generatorem.
szeregowo–równoległe – kombinacja układu szeregowego i równoległego. Silnik spalinowy napędza koła oraz prądnice.
Wady i zalety [ edytuj | edytuj kod ]
Zaletą układów hybrydowych jest zmniejszenie zużycia paliwa i emisji szkodliwych spalin (obecnie spełniają najbardziej rygorystyczne normy w tym zakresie) oraz hałasu. Wadą jest natomiast większa masa i cena pojazdu oraz większe rozmiary i komplikacja układów głównie z powodu zastosowania akumulatorów.
Zastosowanie napędu hybrydowego [ edytuj | edytuj kod ]
Napęd hybrydowy jest coraz częściej stosowany w samochodach osobowych. Przykłady takich modeli to: Toyota Prius, hybrydowe wersje Toyoty Auris, Yaris, Camry i Highlander, Honda Insight, Lexus GS450h, Chevrolet Volt, Opel Ampera czy Jo-mobil.
Napęd hybrydowy jest szczególnie korzystny w pojazdach które często zatrzymują się i ruszają, np. śmieciarkach, autobusach miejskich (przykładem takiego autobusu jest Solaris Urbino 18 Hybrid), czy tramwajach z napędem spalinowym (taki tramwaj nie musi korzystać z zewnętrznego zasilania). W pojazdach z klasycznym napędem znaczna ilość energii jest tracona podczas hamowania. Po zastosowaniu napędu hybrydowego można część tej energii zgromadzić w akumulatorach i wykorzystać przy ponownym ruszaniu. Istnieje również możliwość wyłączania silnika spalinowego podczas częstych postojów co również daje oszczędności. Autobusy hybrydowe mogą posiadać możliwość wyłączenia silnika spalinowego podczas przejazdu przez zabytkowe części miast w celu ochrony zabytków przed niszczącym wpływem zanieczyszczeń.
Napęd hybrydowy, spalinowo-elektryczny był też stosowany w okrętach podwodnych.
Inny rodzaj napędu hybrydowego jest czasem stosowany w motorowerach, które zaopatruje się w mały silnik spalinowy lub elektryczny. Przy jeździe pod górę lub pod silny wiatr stosuje się w takich rowerach napęd silnikowy, zaś przy jeździe w dół, po płaskim lub z wiatrem stosuje się zwykły napęd nożny.